Người vẽ tranh bằng kim, chỉ
Tưởng chừng cái nghề “kim, chỉ” chỉ dành cho phụ nữ thì bấy lâu nay
vẫn có một người đàn ông tại Thôn Khoái Nội, Xã Thắng Lợi, Thường Tín, HN
lại bén duyên, “phải lòng” với cây kim thêu. Những bức tranh thêu tay của ông
được ví như những bức ảnh “truyền thần” mang chở giá trị tinh thần lớn lao,
được vinh dự nhận 6 chữ vàng “Người vẽ tranh bằng kim, chỉ” do đại tướng Võ
Nguyên Giáp trao tặng.
Hơn 60 năm cặm cụi với cây kim
Bước sang tuổi 73- cái độ tuổi mà mắt mờ tay run, thế nhưng nghệ nhân
Nguyễn Quốc Sự vẫn còn giữ được sự khéo léo, tinh nhạy qua từng bức tranh
thêu. Chiếc kính lão làm bạn với ông đã ngót hơn chục năm nay, vậy nhưng con
mắt của người thợ lành nghề sau bao năm vẫn sắc sảo như thế, từng đường kim,
mũi chỉ đều được ông làm tỉ mẩn, công phu, nâng niu, trân trọng.
Chẳng thể lí giải vì sao mình lại gắn bó sống chết với nghề thêu truyền
thống Thắng Lợi đến như vậy, chỉ biết rằng cái nghiệp ấy cứ vận vào thân từ lúc
nào không hay.“Lúc bé mới có 10 tuổi thôi nhưng tôi cứ thích xem họ thêu tranh,
và xem rồi thì thành mê, muốn thể hiện và cứ thế bị cuốn vào. Có lẽ cũng là duyên
nợ khi đến với nghề” – Ông Nguyễn Quốc Sự chia sẻ. Vài năm sau, ông được nhận
vào làm cán bộ kỹ thuật (người trẻ nhất của HTX thêu Hợp Tiến). Dù chỉ mới tiếp
cận công việc chưa lâu nhưng ông đã luôn trăn trở về hướng đi cho nghề thêu quê
nhà, đồng thời tích cực tìm tòi và đổi mới kĩ thuật thêu.
Xã hội ngày càng hiện đại thì nhu cầu của con người ngày một nâng cao,
những sản phẩm gia công từ máy móc đã chiếm lĩnh thị phần Việt Nam thay vì
hàng thủ công truyền thống. Làng nghề Hợp tác xã Thắng Lợi cũng đứng trước
nguy cơ thất truyền nghề tranh thêu tay tiếng thơm lưu truyền bao thế hệ. Không
đành lòng nhìn những tinh hoa dân tộc bị mai một theo thời gian, nghệ nhân
Nguyễn Quốc Sự đã quyết định mở Công ty CP tranh thêu tay Quốc Sự với tâm
nguyện: lưu giữ lại cái hồn cốt của làng nghề cổ truyền cha ông để lại. Dù rằng cái
nghề chả đem đến thu nhập cao, lời lãi ít, công sức bỏ ra nhiều, chưa kể khó khăn
trong việc tìm đầu ra, nhưng ông vẫn quyết tâm bám trụ với nghề đến cùng. Và
duyên may đã đến trong một lần được gặp mặt đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông
chia sẻ chân thành: “ Cách đây 24 năm về trước khi Đại Tướng Võ Nguyên Giáp
ghé thăm gia đình tôi có hỏi thăm. Bác ân cần hỏi: “Cháu bỏ nghề rồi hay sao mà
không thấy có tranh đi triển lãm?”. Tôi trả lời: “ Dạ thưa bác cháu vẫn làm nghề
đấy chứ, nhưng cháu không tự làm mang bán, mà chỉ đi làm thuê ở Hàng Gai trên
Hà Nội”. Bác nói: “ Thế chắc phải qua nhiều cầu lắm nhỉ?”. Những đồng chí bộ
đội, cán bộ đi cùng bác liền bật cười. “Nhưng từ sâu thẳm trong tâm trí của tôi,
những câu nói bình dị và quan tâm hết mức tới tận cùng cái nghề của người dân lao
động như vậy thật đáng trân trọng”. Vừa nói nghệ nhân vừa lau nước mắt, ông nói
tiếp: “Vừa qua Đại Tướng mất, tại số nhà 30 Hoàng Diệu, gia đình tôi cũng ra đó
bái vọng, và trong tâm tôi lúc đó luôn nghĩ về Đại Tướng, nguyện hứa trước anh
linh của Người sẽ cố gắng trọn đời công hiến hết mình cho nghề thêu truyền
thống, để nơi chín suối Đại Tướng an lòng ngơi nghỉ”. Những ký ức đẹp về Đại
Tướng được nghệ nhân Quốc Sự kể lại làm cho tôi thấy chạnh lòng. Bởi những
người làm báo như tôi, nhiều lúc vẫn nghĩ đến hai chữ “buông, bỏ” mà không kiên
trì, nhẫn nại.
“Có công mài sắt có ngày nên kim”
Mỗi bức tranh của Nguyễn Quốc Sự đều được thổi cái hồn và sức sống mãnh liệt
của tình yêu quê hương, đất nước. Bởi thế, không chỉ những người yêu cái đẹp
trong nước tìm đến mà ngay cả những du khách nước ngoài cũng bị những đường
vẽ tinh tế ấy thu hút mà không quản ngại xa xôi, đến tận nơi đặt mua. Nói đơn cử
như bức thêu "Nàng Mona Lisa" của Leonardo Da Vinci, được du khách đánh giá
là đẹp đến kỳ diệu. Bằng tay nghề hòa quyện với cả hàng trăm màu chỉ, sau gần 3
năm kỳ công ông đã hoàn thành bức thêu đó. Một người nước ngoài đã trả giá để
mua bức thêu này với giá hơn 14.000 USD, nhưng ông không bán vì đó là bức
thêu đầu tay muốn giữ lại để trưng bày.
Với quan niệm làm nghề trân quý : “làm những gì cho người khác thích chứ
không làm những gì mình thích”. Có lẽ bởi thế mà mỗi bức tranh của ông đều thể
hiện trọn vẹn tâm ý của khách hàng, mỗi bức tranh là mảng màu cuộc sống với
những gam màu sinh động, phong phú.
Để theo học nghề thêu truyền thống, thì trước kia ai cũng phải học ít nhất là
1 năm thì mới ra làm nghề được. Nhưng đối với nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự thì
ông chỉ mất 6 tháng, đó là một khả năng thiên bẩm mà không phải ai cũng có được.
Nhưng không vì được trời phú ban tặng mà ông ỉ lại, luôn ý thức trau dồi tri thức,
theo học những lớp đào tạo cao cấp để đem sức mình cống hiến cho quê hương đất
nước. Nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự chia sẻ với chúng tôi về 1 kỷ niệm khi lần đầu
học thêu: “ Điều đáng nhớ nhất là khi tôi thêu 1 đường chiện, nói về nghề nghiệp
thì làm sao phải thắt cho thật thẳng. Do không có đường chỉ hay sợi vải nào làm
điểm cho đường chiện đó, nên mình thắt phải thật cẩn thận. Mới làm gặp nhiều chỗ
không thêu được hỏi thầy nhưng thầy không chỉ bảo, không sửa cho. Lúc đó tâm lý
chỉ sợ thắt hỏng thì thầy sẽ mắng, thắt mãi mà không được. Thế cho nên chẳng biết
kêu ai, đứng khóc một hồi, rồi vào thắt lại và cuối cùng cũng thắt được. Thầy rất
nghiêm khắc với tôi, vậy nên bảo chú phải tự thắt đi. Đấy là cái nhớ để đời cho tôi,
phải tự làm, tự mày mò thì mới nhớ lâu được”.
Xuất phát từ cái tâm với nghề, nặng tình với làng nghề truyền thống mà
ông đã đạt được rất nhiều giải thưởng cao quý trong nước và Quốc tế. Trồng cây
cũng đến ngày hái quả. Năm 1972, cục Đào tạo Liên xã Trung ương và trường Mỹ
nghệ đã duyệt tác phẩm thêu "Nhà sàn Bác Hồ" của ông để tham dự triển lãm
Olympic tại Nga (Liên Xô cũ). Với tác phẩm này, ông đã nhận được giải thưởng
Huân chương Lê-nin, bằng khen của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô và sau
đó là Huy chương Vàng của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Năm 1983
là dấu mốc không thể nào quên đối với nghệ nhân tài hoa này. Tại Triển lãm Giảng
Võ, được Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trao tặng Huy chương vàng và 2 bàn tay vàng
cho những sản phẩm thêu tay của ông. “ Đó là một bước ngoặt không thể quên đối
với tôi. Một giải thưởng cao quý mà bao người hằng mơ ước.Và phấn khởi hơn,
được nhà nước và quê hương mình công nhận là 1 nghệ nhân”. – Nghệ nhân
Nguyễn Quốc Sự chia sẻ. Năm 2000 ông được đích thân những phóng viên của Đài
truyền hình Nhật Bản NKH sang Việt Nam để sản xuất những thước phim về cơ sở
tranh thêu Quốc Sự. Đến năm 2008, rất vinh dự cho đất nước Việt Nam khi ông
được mời tham dự triển lãm tại Takashimaya, Nhật Bản về tranh thêu, bằng bàn
tay tài hoa của mình ông đã k ngiến người Nhật phải trầm trồ ngưỡng mộ sự tài
hoa của người Việt…
Điều đáng mừng là cho đến nay, xưởng thêu của ông đã giải quyết việc làm
cho gần 200 lao động. Nhờ vậy mà những người dân trong xã Thắng Lợi dần xóa
đói giảm nghèo. Không chỉ dừng lại ở đó mà ông còn mở lớp dậy nghề cho con
cháu, cho các người thợ theo nghề thêu truyền thống để nhân rộng hơn nữa mô
hình làng nghề truyền thông Thắng Lợi.
Cống hiến không cần nghỉ hưu
Được sự quan tâm từ Đảng nhà nước và các cấp chính quyền. Cùng với sự
tin tưởng của những “tín đồ” yêu cái đẹp, cơ sở sản xuất Nguyễn Quốc Sự ngày
càng phát triển và mở rộng về qui mô không những ở trong nước mà còn xuất khẩu
ra nước bạn như: các nước Bắc Âu, Đông Âu, Mỹ, Đông Nam Á… Chính điều này
đã minh chứng và khẳng định bàn tay tài hoa của người Việt trên thương trường
quốc tế.
Xin được khép lại bài viết bằng lời chia sẻ chân tình của người nghệ nhân đã
có trên 50 năm gắn bó với nghề: “làm sao sống được trên 100 tuổi, trên 100 tuổi
vẫn làm được nghề thêu. Cộng với đó là quãng thời gian mình được sống và được
công hiến, truyền nghề lại cho mọi người. Làm sao để cho nhiều người biết hơn
mình, giỏi hơn mình là điều quý nhất”. Và hạnh phúc của những người se duyên
cho cái Đẹp đôi khi chỉ giản đơn đến thế!
Phạm Hạnh
Chú thích ảnh:
Ảnh 1: Chân dung nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự
Ảnh 2: Tấm ảnh nghệ nhân Nguyễn Quốc Sự chụp với Đại Tướng Võ Nguyên
Giáp vào tháng 6/1990
Ảnh 3: Bức tranh thêu "Nàng Mona Lisa" của Leonardo Da Vinci, được du
khách đánh giá là đẹp đến kỳ diệu có giá lên đến 14.000 USD
Ảnh 4: Một số bằng khen phong tặng nghệ nhân của nhà nước và Quốc tế
Xem thêm:
